Był to drugi taki akt prawny na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych) i pierwszy w Europie. Konstytucja przygotowana została w wyniku narad stronnictwa patriotycznego, przede wszystkim przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Ignacego Potockiego i Hugo Kołłątaja.
Konstytucję 3 Maja poprzedzały ustawy z 1791 roku, uznane za integralną jej część. Pierwszą z nich była ustawa z 24 marca zatytułowana: "O reorganizacji sejmików", druga z 18 stycznia: "O sprawach mieszczan i ustroju miast".
Do najważniejszych zmian jakie do polskiego systemu politycznego wnosiła Konstytucja3 Maja można zaliczyć: pozostawienie ustroju stanowego, jednak z wyraźnie osłabioną pozycją magnaterii; usunięcie z sejmików ziemskich szlachty nie posiadającej majątków ziemskich tzw. gołotę; cenzus szlacheckiego urodzenia został ograniczony w prawie wyborczym przez dodanie cenzusu - posiadania. Mieszczaństwu umożliwiono nobilitację, m.in. z tytułu nabycia majątków ziemskich i zasług dla kraju. Ogółowi mieszczan w miastach królewskich, ogłoszonych jako "wolne", zapewniono wolności osobiste, prawo sprawowania urzędów, potwierdzono opiekę władzy państwowej nad Żydami.
Najmniej zmian wprowadzono w położeniu chłopów, którym utrzymano poddaństwo, wolność osobistą otrzymali tylko przybysze z zagranicy. Pewną formą opieki prawnej nad tą grupą ludności był zapis w Konstytucji, w którym stwierdzono, że na ogół chłopów rozciągnięto "opiekę prawa i rządu krajowego".
Konstytucja 3 Maja zniosła podział Rzeczypospolitej na Koronę i Litwę. Naczelnym organem nowego państwa pozostawał Sejm, któremu zapewniono pełnię władzy ustawodawczej, prawo stanowienia budżetu i podatków, daleko idącą kontrolę rządu. Miał być złożony z 204 posłów, wybieranych na sejmikach przez szlachtę posesjonatów oraz 24 tzw. plenipotentów miast, z ograniczonym głosem doradczym. Zmniejszono rolę Senatu, usunięto zasadę liberum veto i zakazano konfederacji. Zniesiono elekcyjny wybór króla, w zamian wprowadzając zasadę dziedziczenia tronu (w dynastii saskiej) i osobistej odpowiedzialności monarchy.
Wzmocnieniu uległ rząd (z królem, jako przewodniczącym Straży Praw na czele) oraz administracja państwowa. Akty królewskie wymagały kontrasygnaty jednego z ministrów, którzy od tej pory mieli odpowiadać za naruszenie prawa przed sądem sejmowym, a za kierunek polityki rządu - przed królem i Sejmem. Dodatkowo w gestii króla i Straży Praw pozostawały komisje wielkie (ministerstwa): edukacji, policji, skarbu i wojska; zarząd krajem w terenie powierzono komisjom porządkowym cywilno-wojskowym. Konstytucja poczyniła też pewne zmiany w sądownictwie szlacheckim i miejskim. W zamierzeniu części jej twórców miała stanowić punkt wyjścia dla dalszych przemian ekonomiczno-społecznych i politycznych. Została obalona w połowie 1792 r. wskutek działalności konfederacji targowickiej i przegranej wojny z Rosją.
Postanowienia konstytucji i jej przesłanie urosły do rangi symbolu narodowego. Dlatego dzisiaj z dumą wracamy do jej szlachetnych i uniwersalnych wartości.